اختلال شبکه‌های اجتماعی در زندگی مردم (بخش دوم)

رابطه مثبت با افزایش طلاق

به نقل از شهروند، در ایران در سال‌های اخیر تبِ عضویت در شبکه فیس‌بوک خیلی بالاگرفته بود حالا اما یک سالی است که دور، دورِ وایبر و شبکه‌های اجتماعی موبایلی است که در عین مشابهت، ویژگی‌ها و قابلیت‌های متفاوتی دارند و البته درگیری بیشتری هم ایجاد می‌کنند. یکی از آنها عضویت در گروه‌های مختلف کاری، تفریحی، مشاعره، بحث و گفت‌وگو، خبرهای سیاسی و مانند این‌هاست که هر کدام از آنها گاه تا صدها نفر عضو دارند که بسیاری از آنها همدیگر را نمی‌شناسند.

 سیما خوشنویس، روانشناس اجتماعی به «شهروند» می‌گوید در ماه‌های اخیر پرونده‌های زیادی داشته که افرادی به دلیل استفاده مداوم همسرانشان از وایبر از او مشاوره خواسته‌اند: «بیشتر مراجعان من جوانان هستند، شاید اگر یک سال پیش کسی از من می‌پرسید می‌گفتم به نظرم تأثیر استفاده از شبکه‌های اجتماعی بر اختلافات خانوادگی خیلی محسوس نیست اما الآن تقریباً با قطعیت می‌توانم بگویم که شبکه‌های اجتماعی مثل فیس‌بوک و وایبر ارتباطات خانوادگی را به‌شدت تحت تأثیر قرار داده است. این شبکه‌های اجتماعی هم پتانسیل بالایی برای ایجاد سوءتفاهم دارند و هم این‌که با اشغال زمان مفید افراد در خانواده موجب سرد شدن روابط زوجین می‌شوند».
نه‌فقط در ایران که حالا با گسترش شبکه‌های اجتماعی و نفوذ آنها در زندگی روزمره، در بسیاری از کشورهای جهان ازجمله آمریکا و انگلیس تأثیر مثبت وایبر بر افزایش طلاق موردتوجه قرارگرفته است. برای مثال نتایج یک تحقیق که چند سال پیش در آمریکا انجام‌شده نشان داده بود که در یک پرونده از هر پنج پرونده طلاق در آمریکا پای شبکه‌های اجتماعی در میان است. بررسی پرونده‌های طلاق نشان داده که در 80‌درصد از پرونده‌های طلاق در آمریکا یکی از طرفین تصاویر یا بخش‌هایی از صفحه فیس‌بوک همسران را به عنوان مستندات فریبکاری یا خیانت ارائه کرده‌اند. اگرچه بسیاری می‌گویند که شبکه‎‌های اجتماعی ازجمله فیس‌بوک زمینه‎‌های بیشتری برای روشن شدن خیانت همسران را مهیا کرده اما آن طور که شیرین احمد نیا، جامعه‌شناس در مقاله‌ای که به آسیب‌شناسی شبکه‌های اجتماعی نوشته، شبکه‎‌های اجتماعی، همسران ناراضی یا ناخشنود را وسوسه می‌کنند تا در جست و جوی افراد دیگری مانند دوستان، همکلاسی‌های سابق، دوستان صمیمی دوران کودکی یا دوستان جدیدی برآیند که بالقوه زمینه خیانت به همسران فعلی را فراهم کرده و ضد ازدواج عمل می‌کند. به گفته احمد نیا، به همین ترتیب همسرانی که دچار سوءظن یا بدگمانی می‌شوند اغلب تمایل پیدا می‌کنند که شبکه دوستی همسرانشان را زیر نظر بگیرند و مواجهه و کشف اطلاعاتی در مورد همسر بعد از سال‌ها اعتماد می‌تواند تباهی به دنبال داشته باشد و زوجین را در مسیر مراحل قانونی منتهی به طلاق قرار دهد.

نسلِ لایک‌دوست

روانشناسان در بررسی این‌که شبکه‌های اجتماعی چقدر احساس تنهایی ما را کاهش یا افزایش می‌دهند، حرف‌های دیگری هم می‌زنند. مهدی ملک محمد، کارشناس ارشد روانشناسی می‌گوید: اصولاً افرادی که تنهاترند بیشتر از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. به گفته او، شبکه‌های اجتماعی، نسلی را با آرزوی گرفتن بازخورد دائمی در زندگی پرورش می‌دهد و استفاده‌ زیاد از این شبکه‌ها باعث بحران هویت کاربران می‌شود؛ چراکه آنها از این شبکه‌ها می‌آموزند بی‌صبرانه در انتظار توجه بی‌درنگ سایرین به خود باشند درحالی‌که تا همین چند سال افراد تا این اندازه در زندگی روزمره به بازخورد اطرافیان و دریافت نظرات مثبت آنها توجه نداشتند و این موضوع به مسئله‌ای نگران‌کننده تبدیل‌شده است.
آنچه ملک محمد، می‌گوید را این روزها می‌توان در شبکه اجتماعی مثل اینستاگرام و موج گسترده‌ای که برای گرفتن عکس‌های عجیب و ویدیوهای غیرمتعارف به ویژه در ایران به راه افتاده مشاهده کرد. چندی پیش زمانی که دو دختر به دلیل فیلم‌برداری در هنگام رانندگی تصادف کردند و راهی بیمارستان شدند، خیلی‌ها با مشاهده ویدیوی آنها می‌گفتند این چه حماقتی است که برای ساخت یک ویدیوی جالب آنها جانشان را به خطر انداختند حالا اما دایره اقدامات مشابه، ویدیوها و تصاویر نامتعارف در صفحات اینستاگرام هم آن‌قدر گسترده شده که هرروز ده‌ها ویدیوی مشابه باانگیزه دریافت لایک و به اصطلاح اینستاگرامی‎ها در این شبکه اجتماعی منتشر می‌شود. روانشناسان می‌گویند شبکه‌های اجتماعی میل به خودنمایی را در ایران افزایش داده‌اند و بر سبک زندگی اجتماعی ایرانیان مؤثر بودند اما جامعه‌شناسان می‌گویند این موضوع می‌تواند یک‌شکلی از تغییر زندگی اجتماعی باشد.

آیا شبکه‌های اجتماعی تنهایی شما را پر می‌کند؟

ممکن است پاسخ شما به این پرسش سریع و فوری و یک کلمه بیشتر نباشد: بله ... البته که با وجود فیس‌بوک احساس تنهایی نمی‌کنم! متخصصان اما به این پرسش به این سادگی پاسخ نمی‌دهند و می‌‌‌‌‌گویند که پاسخ این پرسش، سهل و ممتنع است.

هانا کراسنووا، از دانشگاه هومبلت برلین بر اساس نتایج یک تحقیق دراین‌باره می‌گوید: «اینکه چه تعدادی از افراد پس از سر زدن به فیس‌بوک احساس حسودی و در پی آن احساس تنهایی، سرخوردگی و عصبانیت می‌کند، برای ما شگفت‌آور بود.» شبکه‌های اجتماعی اگرچه فاصله‌ها را برداشته‌اند و افرادِ دوست و آشنا را در اقصی نقاط جهان به فاصله چند کلیک یا نگاه‌داشتن میکروفن موبایل نزدیک کرده‎اند، اما همین نزدیکی امکان مقایسه و مشاهده زندگی دیگران البته از نمای نزدیک‌تر را فراهم کرده است و تماشای نمای نزدیک زندگی دیگران برای افرادی که به دلایل مختلف در موقعیتی بحرانی یا بی‌ثبات در زندگی هستند، زندگی خانوادگی آنها با چالشی مواجه شده یا این‌که در معرض از دست دادن شریک زندگیشان هستند می‌تواند پیامدهای منفی مثل سرخوردگی و احساس نارضایتی داشته باشد.
 این نکته‌ای است كه دکتر «سعید معیدفر»، جامعه‌شناس به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «شبکه‌های اجتماعی به همان اندازه که ارتباطات را نزدیک کرده‌اند، زندگی افراد را هم در معرض دیدن هم گذاشته‌اند و افراد بیش از گذشته امکان مقایسه دارند. اغلب می‌بینید افراد به دنبال دوستان قدیمی خود هستند، بخشی از این جست‌وجو برای تجدید خاطره‌ها و بخش دیگری برای کسب اطلاع درباره این است که آنها الآن کجا و در چه وضعیتی هستند؟ چه‌کاره شده‌اند؟ کجا و با چه کسی زندگی می‌کنند، چه ماشینی دارند و چقدر در زندگی رشد کرده‌اند؟» به گفته او، میزان رضایتمندی افراد از استفاده از شبکه‌های اجتماعی تا اندازه زیادی می‌تواند تابع موقعیت فردی آنها در زندگی اجتماعی، روابط شخصی و خانوادگی‌شان باشد. به این معنا که هر چه افراد در زندگی شخصی و خانوادگی احساس نارضایتی بیشتری داشته باشند به‌احتمال‌زیاد با استفاده از شبکه‌های اجتماعی، بیشتر احساس سرخوردگی می‌کنند. برای مثال اعضای خانواده‌ای را در نظر بگیرید که به دلیل مشغله پدر امکان سفر دسته‌جمعی ندارند یا سفر کردن به دلیل شرایط مالی برایشان مهیا نیست، آنها با مشاهده تصاویر دوستان دیگری که به‌طور مستمر تعطیلاتشان را به سفر می‌روند و در کنار هم بااحساس خوشحالی عکس می‌گیرند و منتشر می‌کنند بیشتر دچار احساس نا رضایتمندی و سرخوردگی می‌شوند. آنها در آن لحظه به این فکر نمی‌کنند که این تصاویر گزینش‌شده و از لحظات شاد زندگی افراد برداشته و درواقع گزینش‌شده بنابراین نارضایتی در آنها تشدید می‌شود و می‌تواند به سرد شدن روابط آنها یا بروز تنش بینشان منتهی شود.
«حوریه»، یکی از افرادی است که به دلیل چنین تجربه‌ای استفاده از فیس‌بوک را متوقف کرده است. او به «شهروند»، می‌گوید: «روابط خانوادگی ما واقعاً دچار مشکل شده بود و من و همسرم یک‌بار نشستیم و تصمیم گرفتیم فیس‌بوک را کلاً کنار بگذاریم. اوایل این موضوع محسوس نبود اما بعد از مدتی انتشار همین تجربه‌های روزمره برای ما حاشیه‌هایی ایجاد کرد که استفاده از فیس‌بوک را محدود و بعد متوقف کردیم، الآن از وایبر استفاده می‌کنم اما خیلی محدود و با مرزبندی خاص خودم».
 به اعتقاد «نوید»، هم این‌که همسرش مدام وابسته به موبایل است، تأثیر منفی بر روابط آنها گذاشته: «چند وقت پیش برای همسرم یک شارژ ر با سیم خیلی بلند درست کردم که می‌تواند از آن در تختش و همچنین آشپزخانه وقتی کار می‌کند درحالی‌که به شارژ است هم استفاده کند، من اعتراضی نمی‌کنم که چرا، ولی واقعیت این است که او با دوستانش سرگرم است در گروه‌های مختلف اما من احساس تنهایی می‌کنم».

 نزدیک کردن آدم‌های دور،  دور کردن آدم‌های نزدیک

شبکه‌های اجتماعی مثل فیس‌بوک، وایبر و اینستاگرام با نزدیک کردن ارتباطات میان افرادی که در فواصل جغرافیایی دور زندگی می‎کنند این زمینه را فراهم کرده که مدافعان روابط اجتماعی مجازی بگویند که این شبکه‌ها احساس تنهایی را در میان افرادی که مثلاً در کشور یا شهر دیگری دور از خانواده‌هایشان زندگی می‌کنند، کاهش دهد.
«هدیه»، یکی از آن‌هاست که برای تحصیل خارج از ایران زندگی می‌کند و می‌گوید که وایبر برای او نعمتی است چون فاصله او و خانواده‌اش را کم کرده است «از وقتی مادرم وایبر نصب‌کرده و کار کردن با آن را یاد گرفته واقعاً روزگار من تغییر کرده، احساس می‌کنم کنارم هست، مادرم هم کمتر دل‌تنگی می‌کند». او می‌گوید که در وایبر در گروه‌هایی عضو شده که دوستان دوران مدرسه و دبیرستان او هستند و همین گروه‌ها هم تجربه مجازی خوبی برای به اشتراک گذاشتن مشکلات و تجربه‌های روزمره است.
آن طور که کارشناسان و تحلیلگران اجتماعی می‌گویند، شبکه‌های اجتماعی اگرچه با گرد هم آوردن دوستان می‌توانند به افزایش ارتباطات انسانی کمک کنند اما تجربه نشان می‌دهد این شبکه‌ها روابط دوستی افرادی که در فاصله‎‌های جغرافیایی دور هستند، مستحکم‌تر می‌کند اما بر روابط دوستی افرادی که در فواصل جغرافیایی نزدیک هستند تأثیر منفی دارد. به گفته «محمد بیات»، کارشناسان ارتباطات که درباره پیامدهای اجتماعی شبکه‎‌های اجتماعی تحقیق می‌کنند، نظرسنجی او از افرادی که از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، نشان می‌دهد   افرادی که بیش از سه سال تجربه افزایش استفاده از این شبکه‌ها رادارند معتقدند این شبکه‌ها ارتباطات چهره به چهره آنها با دوستان نزدیکشان را کاهش داده اما موجب ارتباط نزدیک‌تر با آشنایان دور شده است.

بخش اول