عمل نکردن دولت به الزام قانونیِ راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات
به گزارش کارگروه بین الملل سایبربان «پرونده حکمرانی فضای مجازی»؛ راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات یکی از الزامات حقوقی و قانونی نظام جمهوری اسلامی ایران است که در اسناد و قوانین بالادستی متعددی بدان اشاره‌شده است؛ یکی از این قوانین بالادستی، سیاست‌ها و برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران است. متأسفانه علیرغم اینکه مهلت قانون برنامه توسعه ششم در حال تمام شدن است (سال 1400 آخرین سال این قانون است) و تنها یک سال از اجرای این قانون بیشتر باقی نمانده است، شبکه ملی اطلاعات بعد از 15 سال تحقق‌نیافته است و دراین‌باره مقام معظم رهبری نیز انتقادات و گلایه‌هایی به دولت داشته‌اند. این بی‌قانونی دولت در راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات در حالی است که کشورهایی مثل چین و روسیه، شبکه ملی اطلاعات را در مدت‌زمان کوتاهی راه‌اندازی کرده‌اند.
با توجه به این توضیح مختصر، در این گزارش به تبیین الزام حقوقی و قانونی راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات در قانون برنامه توسعه پنجم و ششم و سیاست‌های مرتبط با آن می‌پردازیم:
1- قانون برنامه پنجم توسعه
بند 5: استفاده بهینه از فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی برای تحقق اهداف فرهنگی نظام (سیاست‌ها)
توضیح: بر این اساس، فناوری اطلاعات و ارتباطات، که اینترنت از مهم‌ترین مصادیق آن است، درصورتی‌که بتوان به شکلی بهینه از آن استفاده کرد، ابزاری است برای تحقق اهداف فرهنگی نظام خواهد بود. همان‌طور که می‌دانیم اینترنت و به‌طورکلی فضای مجازی بستری است برای ارتباط و تعامل برخط، تولید و تبادل اطلاعات و ارائه و استفاده از خدمات متنوع برخط. برای آنکه از این ابزار در راستای تحقق اهداف فرهنگی نظام، نه استفاده حداقلی بلکه استفاده بهینه صورت پذیرد، صرف تولید محتوای مناسب کافی نیست، بلکه بیش از آن اثربخشی محتوای تولیدشده باید مدنظر باشد.
می‌توان این‌گونه استدلال کرد که اثربخشی محتوا در شرایطی که بستر و زمینه‌ای بومی برای تعامل، تولید و تبادل داده و ارائه خدمات فراهم شود، تسهیل خواهد شد؛ چراکه در چنین بستری است که به‌صورت حداکثری امکان مدیریت داده و حمایت از محتوای مناسب وجود دارد. بنابراین راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات به‌عنوان بستر بومی فضای مجازی در کشور را می‌توان گامی بسیار مهم و اساسی در جهت استفاده بهینه از فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی برای تحقق اهداف فرهنگی نظام دانست.
ماده 46: به‌منظور بسط خدمات دولت الکترونیک، صنعت فناوری اطلاعات، سواد اطلاعاتی و افزایش بهره‌وری در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی... وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مکلف است نسبت به ایجاد و توسعه شبکه ملی اطلاعات و مراکز داده داخلی امن و پایدار با پهنای باند مناسب و با رعایت موازین شرعی و امنیتی کشور اقدام کند.
توضیح: در این ماده، به‌وضوح به راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات اشاره‌شده است. همچنین، در این ماده، بر رعایت موازین شرعی در کنار موازین امنیتی در ایجاد و توسعه شبکه ملی اطلاعات تأکید شده است. این موضوع بر لزوم تناسب شبکه ملی اطلاعات با چارچوب‌های شرعی و بومی دلالت می‌کند.
2- قانون برنامه ششم توسعه
بند 36: حضور مؤثر و هدفمند در تعاملات بین‌المللی فضای مجازی (سیاست‌ها)
توضیح: حضور مؤثر و هدفمند در تعاملات بین‌المللی فضای مجازی در گره راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات است. با پیاده‌سازی شبکه ملی اطلاعات در کشور و به‌واسطه تبدیل‌شدن ایران به‌عنوان هاب و ترانزیت ترافیک منطقه، زمینه‌ای مساعد برای همکاری‌ها و تعاملات بین‌المللی فضای مجازی در عرصه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی فراهم می‌شود. به‌عنوان‌مثال تشکیل اتحادیه‌ای میان کشورهای اسلامی برای هماهنگ‌سازی مقررات و دستورالعمل‌ها، تشریک‌مساعی برای کنترل آسیب‌های اینترنتی، سرمایه‌گذاری‌های دو و چندجانبه در حوزه‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و ایجاد شبکه‌ها و خدمات یکپارچه مشترک (همچون شبکه یکپارچه علمی جهان اسلام) وابسته به راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات است.
بند 33: توسعه محتوا در فضای مجازی بر اساس نقشه مهندسی فرهنگی کشور حداقل پنج برابر وضعیت کنونی و بومی‌سازی شبکه‌های اجتماعی (سیاست‌ها)
توضیح: بر اساس این بند این سیاست‌ها ضمن تأکید بر محوریت نقشه مهندسی فرهنگی درزمینهٔ توسعه محتوا در فضای مجازی، لزوم بومی‌سازی شبکه‌های اجتماعی را یادآور می‌شود. می‌دانیم که بومی‌سازی سرویس‌های اینترنتی ازجمله شبکه‌های اجتماعی زمانی مؤثر است که در برابر خدمات مشابه خارجی (مثل شبکه‌های اجتماعی محبوبی چون فیس‌بوک، توییتر، واتس آپ، تلگرام و غیره) از مزیت رقابتی برخوردار باشد؛ به‌نحوی‌که کاربران داخلی به استفاده از سرویس‌های بومی ترغیب شوند. مسلماً شبکه ملی اطلاعات به‌واسطه امکاناتی که درزمینهٔ ارائه پهنای باند مناسب، سرعت دسترسی و تعیین تعرفه‌های ترجیحی برای سرویس‌های فضای مجازی فراهم می‌کند، می‌تواند بسترساز ایجاد مزیت رقابتی برای سرویس‌های بومی‌باشد.
بندهای 32 و 34: کسب جایگاه برتر منطقه در توسعه دولت الکترونیک در بستر شبکه ملی اطلاعات/ ایجاد، تکمیل و توسعه شبکه ملی اطلاعات و تأمین امنی آن، تسلط بر دروازه‌های ورودی و خروجی فضای مجازی و پالایش هوشمند آن و ساماندهی احراز هویت و تحول در شاخص ترافیکی شبکه به‌طوری‌که 50 درصد آن داخلی باشد (سیاست‌ها)
توضیح: این دو بند کاملاً گویای اهمیت جایگاه شبکه ملی اطلاعات در توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور می‌باشد. در این بندها، به‌صراحت بر ایجاد شبکه ملی اطلاعات تأکید شده و دولت را ملزم کرده است 50 درصد ترافیک داخلی باشد.
بند 72: حضور مؤثر نهادهای فرهنگی دولتی و مردمی در فضای مجازی به‌منظور توسعه و ترویج فرهنگ، مفاهیم و هویت اسلامی ایرانی و مقابله با تهدیدات (سیاست‌ها)
توضیح: حضور مؤثر در فضای مجازی نیازمند بسترسازی است. بسترسازی در فضای مجازی به معنای ایجاد ساختار و روابطی است که الگوهای کنش و ارتباط در این عرصه را محدود کرده و به آن جهت می‌بخشد. بنابراین برای حضوری مؤثر در فضای فضای در راستای ترویج فرهنگ و معارف اسلامی باید ابتدا ساختاری متناسب با این هدف را که از عناصر و مؤلفه‌های بومی تشکیل‌شده باشد، ایجاد کرد. شبکه ملی اطلاعات می‌تواند فراهم‌کننده چنین بستری باشد.
