نگرش ترکیه به هوش مصنوعی

به گزارش کارگروه فناوری اطلاعات سایبربان ، استفاده از هوش مصنوعی (AI) در ترکیه و رویکرد استراتژیک دولت به این حوزه در سال‌های اخیر رشد شتابانی داشته است.

تازه‌ترین گزارش‌های موسسه ملی آمار ترکیه نشان دهنده این است که جوانان در این کشور، تمایل بالایی برای استفاده از هوش مصنوعی دارند. اما در بخش‌های صنعتی، خدماتی و تولیدی، تنها 7.5 درصد از شرکت‌ها از ابزارها و برنامه‌های مختلف هوش مصنوعی استفاده می‌کنند.

گزارش روزنامه اقتصادی دنیا گازته چاپ آنکارا، حاکی از این است که در میان مشاغلی با 10 کارمند یا بیشتر، نسبت کسانی که گزارش استفاده از حداقل یک فناوری هوش مصنوعی را داده‌اند، از 2.7 درصد در سال 2021 به 7.5 درصد در سال 2025 افزایش یافته است. بر اساس تعداد کارمندان، این نرخ در شرکت‌هایی با 250 کارمند یا بیشتر به 24.1 درصد افزایش یافته و در شرکت‌هایی با 10 تا 49 کارمند، در سطح 6.6 درصد باقی مانده است.

در اقتصاد ترکیه، بخشی که هوش مصنوعی بیشترین استفاده را دارد، فعالیت‌های اطلاعاتی و ارتباطی است که میزان استفاده در این حوزه 47.1 درصد است. پس از آن، امور مالی و بیمه با 21.1 درصد و تعمیر فناوری با 15.2 درصد قرار دارند. فعالیت‌های بازاریابی و فروش در رتبه اول کاربردهای مورد نظر قرار گرفتند و پس از آن فرآیندهای تولید و خدمات، فعالیت‌های تحقیق و توسعه و سازمان‌های داخلی شرکت قرار گرفتند.
گزارش‌های موسسه آمار ترکیه حاکی از این است: 9 درصد از کسب‌وکارهایی که از هوش مصنوعی استفاده نمی‌کنند، اعلام کرده‌اند که قصد دارند در آینده نزدیک این کار را انجام دهند. با این حال، بزرگترین مانع در استفاده از هوش مصنوعی در ترکیه، «کمبود تخصص» است و این عامل با ضریب 74.2 درصدی در صدر لیست قرار دارد. علاوه بر این، دو مانع دیگر نیز عبارتند از: 1.هزینه‌های بالا 2.چالش‌های حقوقی وعدم قطعیت‌های قانونی.

استقبال دانشگاهیان و جوانان از هوش مصنوعی

داده‌های موسسه دولتی آمار ترکیه حاکی از آن است که جوانان و فارغ‌التحصیلان دانشگاه ترکیه در استفاده فردی از هوش مصنوعی، پیشرو هستند. تا سال 2025 میلادی 19.2 درصد از افراد 16 تا 74 ساله اعلام کردند که از ابزارهای هوش مصنوعی مولد استفاده می‌کنند.

این میزان در گروه سنی 16 تا 24 سال به 39.4 درصد رسیده اما در گروه سنی 65 تا 74 سال تقریباً نزدیک به صفر است. از نظر جنسیت، 19.4 درصد از مردان و 18.8 درصد از زنان ترکیه از هوش مصنوعی مولد استفاده می‌کنند. میزان استفاده با افزایش سطح تحصیلات افزایش می‌یابد. این آمار در بین فارغ التحصیلان آموزش عالی 36.1 درصد ولی در بین فارغ التحصیلان دبستان تنها 2.2 درصد است.

79.7 درصد از کاربران هوش مصنوعی در ترکیه، از این فناوری برای نیازهای شخصی خود استفاده می‌کنند، در حالی که 33.8 درصد، برای اهداف حرفه‌ای و 31.4 درصد برای آموزش رسمی استفاده می‌کنند. 63.3 درصد از افرادی که از هوش مصنوعی استفاده نکردند، گفته‌اند که به این فناوری نیازی ندارند. دلایل دیگر شامل عدم دانش، عدم درک نحوه استفاده از آن و نگرانی‌های مربوط به حریم خصوصی است. 

بورجو اوزدمیر از دانشگاه موسسه عالی تحقیقاتی توبیتاک، گفت: «مدل‌های زبان ترکی از نظر استراتژیک برای حاکمیت دیجیتال مهم هستند».

درباره میزان نقش حکمرانی در هوش مصنوعی، نگرش های متفاوتی وجود دارد. به عنوان مثال، دکتر هاکان ییلماز از دانشگاه استانبول، معتقد است که «رویکرد دولت به هوش مصنوعی نباید بر امنیت و نظارت متمرکز باشد، بلکه باید دارای یک مبنای مشارکتی باشد».

برین یانیکایا از دانشگاه بیلگی استانبول، از چالش‌های فرهنگی – اخلاقی گفته و بر این باور است که «هوش مصنوعی مسائل اخلاقی جدیدی را در تولید رسانه و فرهنگ مطرح می‌کند و نیاز به سیاست گذاری و تحقیق دارد». 

هوش مصنوعی و اقتصاد ترکیه 

به گفته پروفسور جم سای از دانشگاه بوغازیچی، هوش مصنوعی دیگر فقط یک فناوری نیست، بلکه ابزاری برای تحول اقتصادی، استراتژیک و اجتماعی است. اگر سیاست‌های دولت در این زمینه توسط کارآفرینی و آموزش پشتیبانی شود، هوش مصنوعی می‌تواند از نظر بهره‌وری، رقابت‌پذیری و حاکمیت دیجیتال، نیروی محرکه‌ای در اقتصاد ترکیه باشد و بهره‌وری را در بخش‌های تولید و خدمات ترکیه متحول کند.

همچنین گوخان یالچین از دانشگاهیان ترکیه بر این باور است که «ابتکارات هوش مصنوعی به نیروی محرکه تحول اقتصادی تبدیل شده‌اند».

همچنین علی رضا ارسوی از شرکت زیمنس ترکیه، استفاده از هوش مصنوعی را ابزار موثر و مفیدی برای رقابت‌پذیری جهانی صنایع ترکیه قلمداد می‌کند. اما اندیشمندان دیگری هستند که معتقدند، ساختار اقتصادی، آموزشی و دانشگاهی ترکیه، هنوز آمادگی چندانی برای این سناریو ندارد.

در این زمینه، پروفسور ارهان ارکوت، به اشکالات ساختاری نظام آموزشی ترکیه نگاهی انداخته و می‌گوید: «هوش مصنوعی فرصت‌های جدیدی برای اشتغال جوانان ارائه می‌دهد، اما سیستم آموزشی ما برای آنها آماده نیست». 

دارون عجم اوغلو، برنده نوبل اقتصاد، در بیان مهمترین آسیب‌های اقتصاد ترکیه، به بهره وری پایین، دوری از فن آوری روز و نقش دولت اشاره کرده و معتقد است که تنها راه گذار به شرایط مطلوب، این است که دولت در زمینه هوش مصنوعی، سرمایه گذاری کلان انجام دهد.

عجم اوغلو یک اقتصاددان نهادگرا است و همواره توجه جدی به نقش نهادها دارد. در همین حال، گلوریا شکورتی اوزدمیر از موسسه واشنگتن نیز به این رویکرد پرداخته و گفته است: «هوش مصنوعی می‌تواند اقتصاد و امنیت قدرت‌های متوسط مانند ترکیه را متحول کند، اما آمادگی نهادی ضروری است». 

به باور محققین، برای سازگاری اقتصاد ترکیه با هوش مصنوعی،  باید با این چهار مشکل عمده مقابله کرد:
1.سطح دیجیتالی‌سازی در بخش‌های صنعتی و خدماتی، بسیار پایین است.
2.شرکت‌های کوچک و متوسط، فاقد زیرساخت داده هستند.
3.سیستم آموزشی برای مهارت‌های هوش مصنوعی مناسب نیست.
4.ظرفیت نهادی ضعیف است و مقررات ناکافی هستند.
اقتصاددانان ترکیه امیدوارند در بخش‌هایی همچون صنایع، کشاورزی، گردشگری، بهداشت و سلامت، حمل و نقل، اکوسیستم کارآفرینی و استارت‌آپ، فناوری‌های مالی (فین‌تک) و دیجیتالی شدن در خدمات عمومی، هوش مصنوعی به داد اقتصاد برسد و موجب افزایش رقابت‌پذیری اقتصاد کلان ترکیه شود.

اما به باور بسیاری از کارشناسان، ساختار اقتصادی فعلی ترکیه، به ویژه در بخش‌های کشاورزی و صنایع، هنوز برای هوش مصنوعی آماده نیست.

این مشکلات ساختاری، ادغام فناوری‌های پیشرفته مانند هوش مصنوعی در اقتصاد را دشوار می‌کند. با این حال، جمعیت جوان، موقعیت استراتژیک و پتانسیل کارآفرینی آن مزایای قابل توجهی را ارائه می‌دهد.

در نتیجه بسیاری از متخصصین و تحلیلگران اقتصادی ترکیه، حالا بر روی چالش‌های نظری این حوزه تمرکز کرده‌اند و می‌پرسند: منافع اقتصادی دولت و بخش خصوصی در این ماجرا چه نقشی خواهد داشت. آیا هوش مصنوعی برای حمایت از کارگران توسعه خواهد یافت یا فقط برای اتوماسیون و نظارت؟