نظارت بر اینترنت؛ رویه‌ای ایرانی یا قاعده‌ای جهانی؟
بسیاری از کارشناسان فناوری اطلاعات و جامعه‌شناسی، اینترنت را به اقیانوسی بی‌کران از اطلاعات، تشبیه کرده‌اند. بی‌شک تفاوت عمیق میان فرهنگ جوامع مختلف بشری، سبب شکل‌گیری برخی تضادها و برخورد گزینشی دولت_ملت‌ها با بخشی از محتوای متعارض موجود در فضای مجازی، می‌شود. از همین روی، به نظر می‌رسد که اینترنت، عرصه‌ای جدید برای اعمال‌نفوذ از سوی دولت‌ها و ساختار حاکمیت کشورها، است.
غالب نسل جوان ایران که تا حدودی با فضای مجازی و مصادیق مختلف آن سروکار دارند، فیلتر و نظارت بر محتوای اطلاعات منتشرشده در اینترنت را مختص ایران می‌دانند. این در حالی است که تقریباً همه دولت‌های جهان، دسترسی به برخی انواع محتوا که به‌نوعی خط قرمزهای هر حاکمیتی به شمار می‌روند را در داخل قلمرو خود، محدود و ممنوع می‌کنند. در ادامه نوشتار پیش رو، به بررسی موارد محدودیت اینترنت در برخی از توسعه‌یافته‌ترین کشورهای جهان، خواهیم پرداخت.
• ایالات‌متحده آمریکا:
کشور آمریکا برخلاف تصور عموم مبنی بر آزادی مطلق فضای مجازی در این کشور، سازوکار نظارتی نسبتاً قدرتمندی دارد و تا به امروز، قوانین محدودکننده بسیاری برای اینترنت در ایالت‌های مختلف این کشور، تصویب و اجرا شده است. به‌طورکلی می‌توان خط قرمزهای دولت آمریکا در مواجهه با محتوای منتشرشده در فضای مجازی را به سه دسته کلی تقسیم کرد:
1. مقابله با ترویج خشونت، انواع گروه‌ها و سازمان‌های به ادعای آن‌ها تروریستی و گروه‌های مقاومت چون حماس و حزب‌الله
2. محدودیت دسترسی کودکان و افراد زیر سن قانونی به محتوای مستهجن و پورنو گرافی
3. مقابله با نفوذ فکری و فرهنگی دیگر قدرت‌های جهان مثل چین و روسیه
آمریکا در سال‌های اخیر، با انواع ترفندهای مستقیم و غیرمستقیم، دسترسی شهروندانش به مطالب ذکرشده را در دستور کار داشته است و به عقیده بسیاری از کارشناسان، محدودیت‌های یادشده، در دوران ترامپ به شکل محسوسی تشدید خواهند شد.
مسدود شدن چندین کانال و گروه در شبکه‌های اجتماعی، نظیر آنچه برای گروه‌های مقاومت اسلامی و حزب‌الله لبنان اتفاق افتاده است، نمونه‌ای از برخورد آمریکا با موضوع فیلترینگ است.
• آلمان:
فضای مجازی آلمان، توسعه‌یافته‌ترین کشور اروپا و یکی از قطب‌های صنعت جهان نیز، با حدود 62 میلیون نفر کاربر اینترنت با محدودیت‌های بسیاری مواجه است. ازجمله این ممنوعیت‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. دسترسی کودکان به محتوای هرزه‌نگاری و غیراخلاقی
2. ترویج خشونت، تروریسم و افراط‌گرایی
3. نشر محتوای نژادپرستانه و فاشیستی
4. انکار هولوکاست
5. نفی دموکراسی و سیاست‌های کلی نظام حاکم بر کشور
• چین
چین در فضای بین‌الملل، همواره بزرگ‌ترین دشمن اینترنت معرفی‌شده است. با بررسی گذرای سوابق عملکرد حزب کمونیست حاکم بر این کشور، تائید صحت این ادعا، چندان دور از ذهن نیست. به عقیده بسیاری از کارشناسان، شی جینپینگ، رئیس‌جمهور این کشور، با اجرای قوانین سخت‌گیرانه جدید در سال گذشته میلادی، عرصه را بر فعالان و کاربران فضای مجازی، از گذشته نیز، تنگ‌تر کرده است.
محدودیت فعالیت برنامه‌های پیام‌رسان خارجی و منع استفاده از وی پی ان برای شهروندان این کشور، از مصادیق آشکار فیلترینگ اینترنت به شمار می‌روند. بااین‌وجود، پکن همواره هدف اصلی خود از این اقدامات را حمایت از استارت آپ های داخلی و پیشگیری از اشاعه مطالب ضد اخلاقی در سطح جامعه، عنوان می‌کند. این در حالی است که غربی‌ها همواره استدلال‌های دولت چین را پوششی برای جلوگیری از نفوذ فرهنگی غرب و ممانعت از سست شدن پایه‌های حکومت کمونیستی این کشور، می‌دانند.
بر اساس برخی آمارها، چین از سال 2015 تاکنون، بیش از 13 هزار وب‌سایت مختلف را فیلتر کرده است و همچنان به مقابله سرسختانه با وب‌سایت‌هایی می‌پردازد که با محتوای موردنظرش، مخالف هستند. گوگل، یوتیوب، توییتر، فیس‌بوک، گوگل پلاس، اینستاگرام، وردپرس، بلاگ اسپات، برخی وب‌سایت‌های خبری نظیر بی‌بی‌سی فارسی و وب‌سایت‌های اشتراک فیلم نظیر ویمئو، آل مووی، فلیکر و چندین و چند وب‌سایت دیگر، همگی جزو وب‌سایت‌های مختلفی هستند که در بازه‌های مختلف زمانی و بر اساس رویدادهای مختلفی، در چین فیلتر شده‌اند یا هنوز فیلتر هستند.
درمجموع نمی‌توان گفت که اعمال سیاست فیلترینگ، به‌تنهایی می‌تواند در کنترل آسیب‌های اینترنت و فضای مجازی مؤثر باشد و صدالبته، باید در کنار آن، ایجاد نمونه مؤثر و قدرتمند داخلی و تولید محتوای جذاب و قابل‌قبول و همچنین تلاش برای اعتمادسازی در اقشار مختلف جامعه، در دستور کار قرار بگیرد.
