فیلترینگ چه اثری بر استفاده از تلگرام داشت
به گزارش کارگروه شبکه‌های اجتماعی سایبربان، به نقل از دنیای اقتصاد؛ آمده است که مرکز افکار سنجی دانشجویان ایران سهم بازار شبکه‌های اجتماعی در سال گذشته را منتشر کرد. گزارش این مرکز نشان می‌دهد سهم ۶۰ درصدی تلگرام در ابتدای سال پس از فیلترینگ دچار نوسان شده و تا مهرماه کاهشی بوده است. در مقابل استفاده از اینستاگرام، واتساپ و پیام‌رسان سروش افزایش داشته است؛ اما از مهرماه به بعد تا پایان سال تلگرام توانست سهم بازار خود را پس بگیرد. هم‌زمان با افزایش سهم تلگرام برخی دستگاه‌ها فعالیت کانال‌های تلگرامی خود را از سر گرفته‌اند. صداوسیما، خبرگزاری فارس و کانال ریاست‌جمهوری ازجمله این دستگاه‌ها هستند.
فرقی ندارد استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای برقراری ارتباط با دوستان یا آشنایان باشد یا راه‌اندازی کسب‌وکار، به‌هرحال شبکه‌های اجتماعی به برنامه‌های ثابت گوشی‌های ایرانیان تبدیل‌شده‌اند. در این میان، تلگرام در مقایسه با سایر شبکه‌های اجتماعی اقبال بلندی در جلب نظر کاربران ایرانی داشته و به عبارتی با وجود اینکه تلگرام در سال گذشته فیلتر شد همچنان محبوب‌ترین شبکه اجتماعی در بین کاربران ایرانی است. بنا بر مطالعه ملی مرکز افکار سنجی دانشجویان ایران وابسته به جهاد دانشگاهی تا پایان اسفند سال گذشته ۵۶ درصد ایرانی‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی عضو بودند، از تلگرام برای ارسال پیام و فعالیت‌هایی ازاین‌دست استفاده می‌کردند. این در حالی بود که قبل از فیلترینگ این شبکه یعنی در فروردین سال ۹۷ این آمار برای کاربران ایرانی تلگرام بالغ‌بر ۶۰ درصد بود. به‌عبارت‌دیگر برخلاف تصور مجریان مسدودسازی تلگرام، فیلتر کردن آن تأثیری بر استفاده کاربران نداشته است. ظاهراً برخی نهادهای دولتی و سازمان صداوسیما فعالیت خود را در این شبکه اجتماعی از سر گرفته‌اند. اگرچه تعداد کاربران تلگرام بعد از فیلترینگ با کاهش حدود ۱۰ تا ۱۴ درصدی به ۳/ ۴۷ درصد رسید. بااین‌حال، در اسفند سال گذشته که نزدیک به ۱۰ ماه از مسدود شدن این شبکه اجتماعی می‌گذشت، میانگین تعداد تولیدات کانال‌های تلگرامی در آخرین ماه سال ۹۷ به ۷۳/ ۱ میلیارد رسید. همچنین میانگین تعداد بازدیدها در این ماه بالغ‌بر ۲۸/ ۱ میلیارد بود.
سایر شبکه‌ها
اینستاگرام، دیگر شبکه اجتماعی محبوب ایرانی‌ها بود که به‌رغم تهدیدهای مکرر فیلترینگ از نفوذ قابل توجهی در بین ایرانیان برخوردار شد. این شبکه اجتماعی که پیش از فیلترینگ رقیب سرسختش توانسته بود ۱۸ درصد کاربران ایرانی را برای خود جذب کند، این رقم در خرداد ۹۷ به ۳۲ درصد رسید و حتی این روند را مهرماه حفظ کرد، بااین‌حال، تعداد کاربران آن در اسفند سال گذشته ۲ درصد کاهش یافت. البته اینستاگرام روزهای پایانی سال گذشته را با خبر فیلترینگ پشت سر گذاشت. طوری که فیلترینگ این شبکه محبوب محل مناقشه وزیر ارتباطات و یکی از نمایندگان مجلس شد. کریمی قدوسی، نماینده مجلس که فیلترینگ را تصمیم حاکمیتی می‌دانست و به نقل از آذری جهرمی از فیلترینگ آن خبر داد و اینکه حسن روحانی اجازه نمی‌دهد.
اما آذری جهرمی در واکنش به این ادعا گفت:
متولی فیلترینگ نیست و نمی‌تواند درباره آن اظهار نظری کند. بااین‌حال، تصمیم فیلترینگ اینستاگرام اجرایی نشد تا دومین شبکه اجتماعی محبوب ایرانی‌ها سال ۹۷ را سلامت به پایان برساند. در این رقابت پیام‌رسان‌ها در میدان ایران، اگرچه واتساپ رقیب سرسختی برای تلگرام به شمار نمی‌رفت، اما در جذب کاربر توانست پابهپای اینستاگرام پیش برود. حتی توانست از فرصتی که به واسطه فیلترینگ تلگرام پیدا کرد، تعداد کاربران را در ایران افزایش دهد، اما این رویه در پایان سال گذشته نزولی شد تا اینکه واتساپ در بین ۲۵ درصد کاربران ایرانی در فضای مجازی اقبال داشته باشد.
پیام‌رسان بومی
هر چقدر شبکه‌های اجتماعی خارجی در جلب رضایت کاربران ایرانی موفق بودند، اما دست پیام‌رسان‌های بومی از کاربران کوتاه ماند تا اینکه در پایان سال بتواند تنها اعتماد ۲ درصد کاربران ایرانی را در فضای مجازی جلب کند. اگرچه ۱۴ درصد کاربران ایرانی پس از فیلترینگ تلگرام متقاعد شدند که از سروش استفاده کنند. بااین‌حال، وضعیت تعداد کاربران این پیام‌رسان‌ها به شرایط قبل از فیلتر شدن تلگرام بازگشت. به نظر می‌رسد، مشکل پیام‌رسان‌های بومی حضور و فعالیت پیام‌رسان‌های خارجی نیست. حتی در این میان، اعطای وام ۵ میلیارد تومانی، اختصاص اینترنت نیم‌بها یا تسهیلاتی از این دست هم نتوانست کمکی به موفقیت پیام‌رسان‌های بومی در بازار داخلی کند.
مطالعه ملی مرکز افکار سنجی دانشجویان ایران در فروردین سال گذشته حاکی از آن بود که ۶۰ درصد مردم ایران از تلگرام استفاده می‌کردند و ۵/ ۳۷ درصد آن‌ها در صورت فیلتر شدن این شبکه، حاضر به جایگزینی آن با پیام‌رسان‌های داخلی بودند؛ اما این بازگشت کاربران نشان می‌دهد که فرصت پیش‌آمده از فیلترینگ تلگرام هم نتوانست به پیام‌رسان‌های بومی در جذب کاربر کمکی کند. اگرچه مدیران پیام‌رسان داخلی این اقبال کمرنگ در میان کاربران ایرانی را به فعالیت نسخه‌های فارسی تلگرام اعم از موبوگرام و تلگرام طلایی نسبت دادند و از آن‌ها شکایت کردند و حتی در مقاطع زمانی بحث فیلتر کردن آن‌ها پیش آمد؛ اما به نظر می‌رسد ضعف مدیران پیام‌رسان‌های داخلی در شناخت درست از سلیقه و خواسته کاربران ایرانی و جلب اعتماد آن‌ها باعث شد این بازار را برای همیشه از دست بدهند.
