داستان آیفون در ایران داستان غریبی است. داشتنش باعث می‌شود تا عده‌ای همیشه شما را متهم کنند که از برندی استفاده می‌کنید که خدماتی به کاربران ایرانی نمی‌دهد. عدم ارائه خدمات به ایرانی‌ها اگرچه اتفاق جدیدی برای اپل نیست اما در ماه‌های اخیر فشارهای این شرکت بین‌المللی به شکل خاص روی کاربران ایرانی بیشتر شده و حالا حتی توسعه‌دهندگانی که ملیت ایرانی دارند هم اجازه انتشار اپلیکیشن‌های خود را در اپ استور ندارند؛ اپلیکیشن استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارهای ایرانی که بماند.
اما حالا «سیبچه» که ۸ سال از عمرش سپری می‌شود و با ۳ نیرو شروع به کار کرده و امروز ۱۶ کارمند دارد، در رویکردی تازه که به گفته خودش استارت‌آپی هم هست، تلاش کرده تا راه‌حلی به کاربران ایرانی آیفون بدهد تا بتوانند از اپلیکیشن‌های کاربردی مانند گذشته استفاده کنند. راهکاری که البته رایگان نیست و بخش زیادی از این هزینه به شکل مستقیم به خود اپل پرداخت می‌شود. این راهکار شاید بتواند بار اتهامی که این روزها بیشتر از همیشه، هر کاربر آیفون در ایران به دوش می‌کشد را کاهش دهد.
جیل‌بریک تا AD-HOC
سال ۹۱ که سیبچه کارش را شروع کرد می‌خواست محلی برای جامعه توسعه‌دهندگان iOS باشد؛ فضایی مانند کافه بازار برای توسعه‌دهندگان اپلیکیشن‌های iOS. اما در آن زمان محدودیت‌های اپل اگرچه شامل اپلیکیشن‌های ایرانی نمی‌شد و حتی اپلیکیشن‌های ایرانی هم به آن گستردگی وجود نداشتند اما خود سیستم عامل iOS محدودیت‌های زیادی داشت که کاربران هم علاقه زیادی به دور زدن آنها داشتند.
بنابراین سیبچه کارش را با آیفون‌هایی شروع کرد که جیل‌بریک شده بودند. این راهکار در آن زمان البته برای گیک‌ها شناخته شده‌تر بود تا افرادی که به خاطر لوگوی سیب گاز خورده، آیفون را خریده بودند اما در همان دوره، راهکار مناسبی بود و به کاربران ایرانی به شکلی ساده‌تر کمک می‌کرد تا محدودیت‌های بسیار زیاد سیستم عامل اپل را دور بزنند.
اما در سال ۹۳ سیبچه رسماً تبدیل به یک فروشگاه نرم‌افزاری برای iOS می‌شود. این پلتفرم با استفاده از مجوز سازمانی (Enterprise Certificate) یک استور نرم‌افزاری را در اختیار کاربرانی که آیفون را جیل‌بریک نکرده‌اند هم قرار داد. اما اپل به زودی سخت‌گیری‌های بیشتری می‌کند و در سال ۹۴ تا ۹۵ شروع می‌کند به حذف اپلیکیشن‌های ایرانی که در آنها درگاه پرداخت بانکی وجود دارد. در این بازه زمانی اپل حساسیت بیشتری روی مجوزهای سازمانی نشان می‌دهد و حتی خود سیبچه که برای نصب استورش روی آیفون کاربر از چنین مجوزی استفاده می‌کند چند بار با ابطال مجوز روبه‌رو می‌شود. از همان زمان است که سیبچه رسماً متوجه می‌شود که «مجوز سازمانی یک راه‌حل پایدار نیست.»
همه چیز از اواسط سال ۹۶ شروع می‌شود؛ زمانی که اپل رسماً دیگر به هیچ اپلیکیشن ایرانی اجازه حضور در اپ استور را نمی‌دهد. «احمدرضا رحیم بخش»، مدیر اجرایی سیبچه در رابطه با آن دوره می‌گوید:
همان زمان استفاده از یک راه حل جدیدی به ذهنمان رسید؛ تفاوتش هم این است که پایداری بسیار بیشتری دارد. چون کسب‌وکار به پایداری و ثبات برای کار کردن نیاز دارد و استارت‌آپ‌های ایرانی این آرامش را در خصوص اپ iOS خود نداشتند. این همان راه کار AD-HOC است که البته در آن زمان با قیمت دلار، هزینه ناچیزی داشت.
در سه ماهه پایانی سال ۹۷ اپل دیگر با تمام قوا وارد میدان شد تا جلوی هر نوع حضور اپلیکیشن‌های تایید نشده در آیفونی که پرسودترین محصولش است را بگیرد. از بهمن و اسفند ۹۷، مجوز اپلیکیشن‌های ایرانی تک به تک و هرکدام چندین بار باطل شدند. اتفاقی که البته از چین شروع شد و در ادامه به ایران هم رسید. رحیم بخش می‌گوید همه این مسائل باعث شده بود تا سیبچه تصمیم بگیرد راهکار AD-HOC را سریع‌تر از زمان مقرر ارائه دهد. اما زمانی که اعلام شد سیبچه به ازای اشتراک هزینه دریافت می‌کند، در شبکه‌های اجتماعی برچسب «کاسب تحریم» بر پیشانی‌اش کوبیده شد.
کاسب تحریم یا راهکار ساز؟
برای اینکه درک آنچه سیبچه انجام می‌دهد ساده‌تر باشد ابتدا نیاز است تا یک اصل مهم را با هم مرور کنیم: صرفاً اپلیکیشن‌هایی در آیفون اجرا می‌شوند که اپل آنها را امضا (ساین) کرده باشد. برای گرفتن این امضا چند روش وجود دارد. اصلی‌ترین راه که البته تمام جهان از آن استفاده می‌کند این است که اپ توسط توسعه دهنده برای اپ استور ارسال شود. به این شکل اپل اپ را بررسی می‌کند و آن را در اپ استور منتشر می‌کند. در این حالت، اپل اپ را امضا کرده است.
اما ما در شرایطی طبیعی نیستیم و اپل اپلیکیشن‌های ایرانی را برای اجرا در آیفون امضا نمی‌کند. راهکار دوم مجوز سازمانی است؛ راه‌حلی که کسب‌وکارهای ایرانی تا همین اواخر از آن استفاده می‌کردند. به این شکل، در واقع یک کسب‌وکار مجوزی را دریافت می‌کند که یک اپلیکیشن را نه به شکل عمومی و در اپ استور، بلکه صرفاً برای کارمندان سازمان خودش منتشر کند. اما زمانی که تعداد کاربران یک اپلیکیشن به چند میلیون نفر می‌رسد، بدیهی است که اپل هم متوجه می‌شود که یک جای کار می‌لنگد و مجوز را باطل می‌کند.
راه حل دیگر که حالا سیبچه به سراغ آن رفته، AD-HOC است. این ویژگی را اپل در اختیار توسعه دهندگان اپلیکیشن قرار می‌دهد تا با هر حساب کاربری توسعه دهنده، ۱۰۰ آیفون ثبت شوند و کسی که در حال ساخت اپلیکیشن است بتواند آن را آزمایش کند. پس در واقع اینجا هم اپل اپلیکیشن را امضا می‌کند. اما نکته کلیدی اینجاست که هر حساب توسعه دهنده اپل، ۱۰۰ دلار قیمت دارد و می‌تواند پذیرای ۱۰۰ آیفون باشد. با یک ضرب و تقسیم ساده می‌توان دید که در این حالت، برای اینکه سیبچه بتواند اپلیکیشنی را در اختیار هر کاربر قرار دهد باید یک دلار هزینه کند.
اکنون رحیم بخش از روزهای اولی که این راهکار در سیبچه ارائه شد می‌گوید:
در آن دوره خیلی‌ها به ما گفتند کاسب تحریم. در صورتی که ما از قبل هم به دنبال آن بودیم تا این راه‌حل را به بازار عرضه کنیم. از طرفی اصرار داشتیم که زیرساخت پایداری را عرضه کنیم. زمان ورود ما به بازار همزمان با ایجاد مشکل برای کسب‌وکارها و البته بالا رفتن هزینه‌های دلاری شد. خیلی‌ها به ما گفتند داریم کاسبی تحریم را می‌کنیم در صورتی که واقعاً اینطور نبود. این وسط کسی قرار نیست نفع مالی ببرد. نمی‌خواهم شعار بدهم و کسب‌وکار هم بالاخره به دنبال درآمد است، اما مسئله اینجاست که ما داریم تلاش می‌کنیم تا ابتدا یک دغدغه را حل کنیم؛ دغدغه‌ای که اگر کاربر کمی عقب‌تر بایستد و به مسئله اپل و فشارهایی که به کاربر ایرانی وارد می‌کند کلی‌تر نگاه کند، ساده‌تر می‌تواند آن را درک کند. برنامه ما هم این است درآمدزایی خودمان را مانند کافه بازار از پرداخت‌های درون برنامه‌ای و سایر محتوا داشته باشیم.
او می‌گوید زودتر از موقع و در فروردین، فاز اولیه این راهکار تکمیل و در حالت بتا ارائه شد. اما سافت لانچ از ابتدای خرداد ماه شروع شد:
سپس باگ‌ها را رفع کردیم و از ابتدای تیر ماه به صورت جدی‌تر وارد بازار شدیم. امروز هم وارد فاز هارد لانچ شده‌ایم چون سرویس ما به پایداری کامل رسیده و می‌خواهیم همه از آن استفاده کنند.
