اختلال شبکه‌های اجتماعی در زندگی مردم (بخش اول)
به نقل از روزنامه شهروند، این روزها البته با ادامه اختلالات در وایبر در ایران و کند شدن روند ارسال و دریافت پیام‌ها، بسیاری از مشتریان این نرم‌افزار در حال انتقال گروه‌ها و ادامه گفت‌وگوهای خودمانی‌شان به شبکه‌های اجتماعی دیگری به ویژه تلگرام هستند. زندگی در فضای مجازی برای بسیاری از ایرانیان چنان عادت شده که در این فضاهای مجازی تفریح می‌کنند، بحث سیاسی و فرهنگی می‌کنند، جوک و لطیفه می‌خوانند، موسیقی مبادله می‌کنند و حتی در گروه‌های وایبری و مشابه آن مراسم قصه‌خوانی و نقد و بررسی داستان دارند. دوستان قدیمی بعد از سالها به مدد همین نرم‌افزارهای جدید همدیگر را پیداکرده‌اند و خلاصه این‌که زندگی مجازی ردپای پررنگی در زندگی روزمره مردم بازکرده و با وجود موبایل‌های هوشمند همه‌جایی‌تر و فراگیر‌تر هم شده است. اگرچه شماری از تحلیلگران اجتماعی می‌گویند که شبکه‌های مجازی موجب افزایش ارتباطات اجتماعی می‌شود، اما از سوی دیگر نگرانیهایی درباره تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر روابط خانوادگی ازجمله ارتباط همسران و ارتباط والدین با فرزندانشان مطرح‌شده است. به گفته آسیب‌شناسان، پیامدهای ناشی از ورود شبکه‌های اجتماعی به زندگی روزمره را می‌توان جزو آسیب‌های نوپدید دانست، آسیب‌های مدرنِ زندگی مجازی هرچند که مدافعان شبکه‌های اجتماعی هم می‌گویند نمی‌توان به دلیل بخشی از پیامدهای منفی استفاده از شبکه‌های اجتماعی از امکانات و فرصتهایی که این شبکه‌ها در اختیار زندگی اجتماعی مردم قرار داده‌اند چشم‌پوشی کرد، اما به‌واقع شبکه‌های اجتماعی چه چیزهایی را در زندگی ما دگرگون کرده و بر چه بخش‌هایی از زندگی ما تأثیرگذار بوده‌اند؟
جامعه ایران برون‌گرا‌تر شده است
غذا آماده است و میهمان‌ها هم پای سفره، یک نفر دوربین به دست می‌گوید» :من عکس بگیرم...»، صدای شاتر، یک‌بار، دو بار، چند بار. چند دقیقه بعد عکس دسته‌جمعی همه پای سفره در اینستاگرام و فیس‌بوک منتشرشده درحالی‌که همه «فیلینگ هپی»اند! این ماجرای یک خانه و دو خانه نیست فرقی ندارد میزبان یا میهمان با وجود موبایل‌های هوشمند و شبکه‌های اجتماعی در هر جمع خودمانی چه زیر یک سقف باشد، چه در رستوران و چه در طبیعت همیشه چند نفر آماده‌اند که یا عکس سلفی بگیرند یا عکس دیگری که به درد اینستاگرام و فیس‌بوک بخورد .این شبکه‌ها این روزها پر است از تصاویر سلفی و همچنین عکس‌هایی از زندگی روزمره که برای خیلی‌ها هم جذاب است، مخصوصاً شبکه اینستاگرام که خلاف فیس‌بوک، فضایی شاد و مفرح دارد. از نگاه منتقدان، شبکه‌های اجتماعی خودنمایی را در میان انسان‌ها افزایش داده‌اند و منجر به شکل‌گیری یک نوع زندگی ویترینی شده‌اند. سبک زندگی که با سرعت هر چه تمام‌تر مرزها را به ویژه مرز و حریم‌های عرفی مرسوم در زندگی ایرانیان را از پیش پا برمی‌دارد. اگر تا همین یکی دو سال پیش بسیاری از کاربران ایرانی وقتی عضو شبکه فیس‌بوک می‌شدند اولین کاری که میکردند چک کردن ایمنی صفحات و محدود کردن دسترسی کاربران ناشناس به تصاویر و عکس‌هایشان بود حالا در شبکه اجتماعی مثل اینستاگرام با تعریف جدیدی که از ارتباطات و دوستی‌ها با عنوان انگلیسی فالوئر تعریف‌شده، کم نیستند افرادی که در صفحات باز و بدون محدودیت کاربران زندگی روزمره‌شان را در معرض دید همگان قرار می‌دهند، آزاد و بدون محدودیت در دسترسی. بخشی از این موضوع ناشی از تغییر دیدگاه جامعه درباره حریم خصوصی است و بخشی هم البته ناشی از علاقه و میل کاربران به بیشتر دیده شدن و بالا رفتن تعداد فالوئرهایشان که این آخری هم خودش مسئله‌ای شده که چه کسی چقدر فالوئر دارد!
به گفته «معیدفر»، این‌ها نشان‌دهنده تغییر در سبک زندگی ایرانیان است، به گفته او، جامعه‌ای که سال‌های طولانی عکس‌های خصوصی و زندگی خانوادگی و روابطش را با حریم مشخصی و فاصله از دیگران حفظ می‌کرد و وارد شدن غریبه به خانه را بد می‌دانست، حالا حتی خصوصی‌ترین مسائل زندگی‌اش و حتی لحظههای خودمانی‌اش را در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌کند؛ این نشان می‌دهد سرعت تغییرات اجتماعی و به‌تبع آن ارزش‌ها و نیز ساختار و سبک زندگی تحت تأثیر شبکه‌های اجتماعی زیاد است و تغییرات بنیادینی در نگرش‌ها ایجاد کرده است.
اگرچه تغییر در سبک اصولاً برای عده‌ای همیشه نگران‌کننده است و منتقدان هم از تأثیر منفی شبکه‌های اجتماعی بر سبک زندگی ایرانیان می‌گویند. «بیات»، کارشناس علوم ارتباطات که در زمینه تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر سبک زندگی ایرانیان تحقیق می‌کند، نظری همسو و از یک نظر متفاوت با «معیدفر» دارد، او بابیان این‌که تغییرات ناشی از ورود شبکه‌های اجتماعی به زندگی روزمره الزاماً می‌تواند نگران‌کننده نباشد، ادامه می‌دهد: «بخشی از این تغییرات اجتناب‌ناپذیر است شاید آن قدرها هم نگران‌کننده نباشد، بستگی دارد که از چه منظری به این تغییرات اجتماعی نگاه و آن را تحلیل کنیم. ایرانیان دورههای مختلف تاریخی کلاً میل به درون‌گرایی در زندگی روزمره داشته‌اند، این موضوع حتی در معماری خانه‌هایشان كه با پنجره‌های کوچک و فضاهای اختصاصی و بدون مشرف داخل خانه‌ها می‌ساختند، فضای اندرونی و بیرونی اساساً زاییده همین تفکر است اما شما می‌بینید که فناوری‌های جدید و مخصوصاً شبکه‌های اجتماعی در عرض کمتر از یک دهه چقدر توانسته‌اند نگرش افراد را تغییر دهند طوری که برای بسیاری از افراد همین جامعه در صفحات شخصی‌شان نه‌تنها تصاویر خصوصی از زندگی روزمره‌شان را منتشر می‌کنند بلکه درباره مشکلاتشان، شکستها و ناکامیهایشان می‌نویسند و این‌ها چیزهایی است که پیش از این در سبک زندگی ایرانی اصولاً گفته نمی‌شد و جزو بخشی از اسرار مگوی افراد و خانوادهها بود»
بیات معتقد است که اگرچه برای بسیاری از افراد شکسته شدن حریم‌های عرفی در جامعه ایران بسیار نگران‌کننده است، اما از زاویه دیگری هم می‌توان به این تغییرات نگاه کرد و آن این‌که شبکه‌های اجتماعی افراد جامعه را از فضای بسته و غیر شفاف خارج کرده و به‌نوعی به گسترش فضای عمومی در ایران کمک کرده است. او می‌گوید: «یکی از کارکردهای مهم این شبکه‌ها این است که با ورود آنها به زندگی روزمره و به‌تبع آن ورود تجربههای زندگی روزمره افراد به شبکه‌های اجتماعی، رفتارها، کنشها و واکنشها و حتی باورهای افراد محک می‌خورد و این بازخورد در بسیاری از موارد به آنها کمک می‌کند تا درباره آنچه هستند و آنچه فکر و عمل می‌کنند به تحلیل واقع‌بینانه‌تری برسند و شاید بخشی از خودشان را در جریان این بازخوردها و همین طور آشنایی با سبک زندگی دیگران اصلاح کنند یا تغییر دهند.» به گفته او، شبکه‌های اجتماعی تصویر شفاف‌تری از زندگی ایرانیان را نشان می‌دهد هرچند که هنوز بخش سنتی‌تر جامعه نگاه بدبینانه‌ای به این شبکه‌ها دارند.
